Bureau Mulder-natuurlijk
De vossen van Vlieland
Op Vlieland komen toch geen vossen voor? Afgezien van verwilderde fretten op Texel leven er helemaal geen roofdieren op onze waddeneilanden. Maar toch, er was een korte periode dat er heel wat vossen rondliepen op Vlieland!
Ik was op vakantie in juli 2009 toen ik van diverse kanten meldingen kreeg dat er vossen op Vlieland zouden zitten. 'Onzin', dacht ik. Maar bij thuiskomst bleken de bewijzen klip en klaar: foto's en een filmpje.
Vanaf eind juni was het gaan opvallen dat er een bijzonder grote verstoring was in de vogelbroedkolonies in de Kroon's polders en de Meeuwenduinen, van een omvang die nog nooit eerder was waargenomen. Uiteraard werd er niet onmiddellijk aan vossen gedacht. Maar op 8 juli zag Carl Zuhorn, medewerker van Staatsbosbeheer, een volwassen vos wegvluchten bij de kazerne bij de Vliehors (link). De dag daarop vond hij ook nog sporen op het Posthuiswad. Hij plaatste een fotoval, en jawel hoor, op 10 juli tegen elf uur 's avonds betrapte hij daarmee twee spelende jonge vossen (link) en later in de nacht nog een keer een jonge vos. Het was dus nog erger dan gedacht, er zaten behalve een volwassen vos ook nog jongen op het eiland. In de daarop volgende nacht kwam een van de jongen nog eens vlak voor de camera langslopen (foto).
Ongeveer tegelijkertijd, op 10 juli rond zeven uur 's avonds, slaagde Kees Mostert, een bekende bioloog, er zelfs in een vos te filmen in de tweede Kroon's polder: een volwassen vos met een prooi in de bek. Het filmpje haalde zelfs het NOS-journaal.
Wat te doen? Nadat het nieuws in de media kwam sloeg Staatsbosbeheer alarm en deed aangifte bij de politie. De vossen moesten immers illegaal door mensen zijn ingevoerd, aangezien Vlieland niet lopend over het wad bereikbaar is. Ook was de Waddenzee niet bevroren geweest in de voorafgaande winter. Over de vossen van Vlieland werden zelfs kamervragen gesteld, uiteraard door Marianne Thieme. Het sprak min of meer vanzelf dat het vossenprobleem zo snel mogelijk moest worden opgelost, de vossen moesten dood of weg. Vossen horen niet thuis op een eiland dat ze niet op eigen kracht kunnen bereiken. De waddeneilanden zijn door hun onbereikbaarheid voor landroofdieren veilige havens voor bijvoorbeeld eidereenden en broedkolonies van meeuwen, lepelaars en sterns. Dus werd de Vlielandse Wildbeheereenheid ingeschakeld. Die had acht jagers als lid, maar sommige van hen waren niet erg actief meer als zodanig. Twee anderen hadden gelukkig wat ervaring opgedaan met de vossenjacht, in Duitsland en op de Veluwe. Onder leiding van Staatsbosbeheer ging men aan de slag.
Er werden door SBB hoogzitten aangeschaft en opgebouwd, en voerplekken aangelegd, en zo konden de jagers aan de slag in de Kroon's polders. Al snel werden twee jonge mannetjesvossen geschoten, op de avonden van 22 en 24 juli. Op 27 juli werd door de provincie Friesland ontheffing verleend voor het gebruik van de lichtbak, en vanaf die tijd werd ook 's nachts geprobeerd vossen te schieten, vanuit een rondrijdende auto. De lichtbak, een sterke schijnwerper, dient ervoor de vos op te sporen en te kunnen mikken met het (kogel-)geweer. Je kunt er geen vossen mee lokken. Er waren nog sporen genoeg te vinden en er werden ook nog vossen gezien, maar voor de loop kwamen ze niet meer. Op 12 augustus werd besloten om extra jagers van de vaste wal te laten komen om te helpen. Sindsdien kwam regelmatig een ploegje jagers over met de boot.
Ondanks alle inspanningen vielen de resultaten van de jagers tegen. Er werd slechts één vos geschoten, in het midden van het eiland, en pas op 5 oktober. Het was opnieuw een jong mannetje. Zo kon het niet doorgaan, het jagen kostte teveel mankracht en leverde veel te weinig op. Maar als er nog vossen over zouden zijn in de paartijd, januari, was er een groot gevaar dat er in het voorjaar van 2010 opnieuw jongen geboren zouden worden. Hoog tijd, of misschien al te laat, voor een andere aanpak.
Naar mijn idee was de enige kans op slagen de inzet van het enige effectieve vangmiddel in deze situatie: strikken. Met het geweer kun je de slimmere vossen nooit te pakken krijgen, en in kooien met aas vang je ze niet omdat er veel te veel gemakkelijk verkrijgbaar voedsel is op Vlieland: konijnen, meeuwen, dode vogels langs de waterlijn, enzovoort. Met strikken vang je 'ongemerkt', je hoeft vossen nergens mee te lokken, je zet de strikken op hun looppaadjes in hogere vegetatie. De strikken hebben een 'stop' zodat ze zich niet helemaal sluiten om de nek van een vos; op die manier blijven ook bijvangsten (kat, haas) in leven. Maar om de vossen echt uit te roeien zou je wel met grote aantallen strikken moeten gaan werken.
Het krijgen van toestemming kostte nog wel veel tijd, maar uiteindelijk lukte het, omdat de overheid ook wel inzag dat dit een bijzondere situatie was. Op 13 november werd de ontheffing uiteindelijk verleend door de Provincie Friesland. De 19de november toog ik met een auto vol geborgde strikken naar Vlieland. Op de boot en via de lokale televisie werden de eilanders en toeristen al geïnformeerd over de vossenjacht.
In dit geval waren er acht jongen geboren! Zie de foto met baarmoeder met zwarte vlekken. Dus hoogstwaarschijnlijk waren er in het voorjaar van 2009 twee vossen naar Vlieland gebracht, waarvan er één drachtig was van acht jongen. Wie zou dat gedaan kunnen hebben? Het aantal mensen dat in de praktijk kan beschikken over levende vossen is behoorlijk beperkt: vossenonderzoekers, betrokkenen bij een dierentuin of dierenopvang, een enkeling die privé vossen in een hok heeft, en jagers. Die laatste groep is verreweg het grootst. Jaarlijks worden er in Nederland (en Duitsland…) duizenden vossen levend en dood uit hun hol gehaald in januari en februari, vaak met hulp van aardhondjes, teckels en terriërs. Niets is makkelijker dan een paartje net gevangen vossen in een zak of een kist te stoppen en op Vlieland los te laten. Ik ben bang dat we de herkomst van de Vlielandse vossen in deze richting moeten zoeken.
Direct begonnen we her en der flinke aantallen strikken te zetten. Gevangen vossen zouden door een opgetrommelde jager doodgeschoten worden, andere dieren werden uiteraard losgelaten. De tweede avond was het al raak en zat er een jong vrouwtje in een strik. Dat begon goed! Zoals zo vaak echter, de eerste klap is een daalder waard maar de volgende klappen kunnen lang op zich laten wachten. Nadat de medewerkers van Staatsbosbeheer de fijne kneepjes van het strikken zetten onder de knie hadden, vertrok ik weer en liet het werk aan hen over. Met veel volharding en goed gebruik makend van het sneeuwdek, dat in tegenstelling tot gewoonlijk nu eens overvloedig en lang (van half december tot half januari) aanwezig was, kon men tot en met januari 2010 nog vijf vossen met de strikken vangen. In totaal waren er toen dus al negen vossen gedood! En er werden nog steeds af en toe vossensporen gevonden. Hoe was dat mogelijk?
Alle vossen werden bewaard voor nader onderzoek, naar leeftijd, geslacht, voortplanting enzovoort. Ook werd DNA bewaard, in de hoop de herkomst van de vossen te kunnen achterhalen door vergelijking met het DNA van diverse populaties op het vasteland. De secties wezen uit dat zeven van de negen gevangen vossen in 2009 geboren waren, en twee in 2008. Dat waren een mannetje en een vrouwtje. Bij een vossenvrouwtje kun je altijd zien of en hoeveel jongen ze gekregen heeft in de voorafgaande lente, omdat de embryo's een soort littekens in de baarmoeder achterlaten.
Maar waarom deed men zoiets? Het zou een misplaatste grap kunnen zijn: Op Terschelling werden bijvoorbeeld edelherten losgelaten, dat was in het café bedacht. Maar het loslaten van vossen op Vlieland kan ook een soort wraakactie zijn geweest, van jagers of vissers, gericht tegen 'de groenen'. 'Als ze ons belemmeren, dan zullen we ze een lesje leren'. Dat gebeurt wel vaker. Er zijn ook al eerder vossen op de waddeneilanden gezien, gelukkig steeds dood. Altijd bleken die na onderzoek van het vasteland te komen (link). Voor Vlieland zullen we er waarschijnlijk nooit achter komen hoe het precies gebeurd is. De betrokkenen zullen wel teveel geschrokken zijn van de ophef, en te bang zijn voor hoge schadeclaims, om hun mond voorbij te praten.
Toen de vossen voor het eerst ontdekt werden, waren er dus maar liefst tien vossen op het eiland. Dat betekent dat er na januari 2010 nog één vos over zou moeten zijn, tenzij er oorspronkelijk niet twee, maar drie of meer vossen waren losgelaten. De vos die het laatste gevangen werd was een vrouwtje, op 20 januari 2010. Zij was op dat moment al bijna in oestrus, met andere woorden paringsbereid, en dus net op tijd gevangen om een worp in 2010 te voorkomen. Inderdaad is het in 2010 rustig gebleven op het eiland, met maar weinig predatie in de kolonies. Het vangen met strikken ging nog enige tijd door, maar zonder resultaat. Begin maart werd nog eens geprobeerd om met afgerichte hondjes een vos te vangen, ook zonder resultaat. In het begin werd nog af en toe een vos gezien of gespeurd, maar dat heeft niet meer geleid tot een populatie en de daarbij behorende ellende voor de broedvogelkolonies. En al jaren wordt er geen vos meer gezien op Vlieland, de uitroeiingsactie is volledig geslaagd!
Een collage van krantenberichten hieronder:
